Ο μακεδονικός τάφος και το «φρούριο της καλύβας»

Σ. ΚΩΣΤΕΛΗΣ: «ΔΥΟ ΑΞΙΟΛΟΓΑ ΑΡΧΑΙΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΚΟΝΤΑ ΣΤΑ ΚΟΜΝΗΝΑ»

Ένα από τα σπουδαία αξιοθέατα του δήμου Σταυρούπολης, είναι ο σπουδαίου αρχαιολογικού ενδιαφέροντος μακεδονικός τάφος που βρίσκεται καθ’ οδόν προς τα όμορφα Κομνηνά.

Ο τάφος που βρίσκεται εντός των ορίων του δήμου Σταυρούπολης είναι ο μεγαλύτερος, πιο καλοδιατηρημένος και πιο εντυπωσιακός μακεδονικός τάφος της Θράκης. Με βάση την αρχιτεκτονική μορφή του και τα λιγοστά ευρήματα που υπήρχαν στο εσωτερικό του, χρονολογείται στο πρώτο μισό του 2ου αιώνα π.Χ. Είναι δε πιθανό να συνδέεται με έναν οικισμό, που βρίσκεται λίγο νοτιότερα, στη θέση Μύτικας Κομνηνών και είχε μεγάλη διάρκεια ζωής, από την πρώιμη εποχή σιδήρου (9ος-8ος αιώνας π.Χ.) μέχρι τη βυζαντινή περίοδο.
Αξίζει να καταγραφεί η ενδιαφέρουσα και ενδελεχής περιγραφή που δίνεται από την αρχαιολόγο κα Κωνσταντίνα Καλλιντζή, έτσι όπως είναι δημοσιευμένη στην ιστοσελίδα του υπουργείου Πολιτισμού:
«Το μνημείο έχει όλα τα βασικά αρχιτεκτονικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τους μακεδονικούς τάφους. Είναι υπόγειο, κτιστό και αποτελείται από δρόμο, προθάλαμο και θάλαμο που είναι σκεπασμένοι με καμάρες. Είναι κατασκευασμένο με εγχώριο μάρμαρο κατά το ψευδοϊσόδομο σύστημα τοιχοποιίας, έχει προσανατολισμό Α-Δ και η είσοδός του βρίσκεται στα δυτικά. Ο δρόμος αποτελείται από δύο τμήματα: το εξωτερικό που είναι χωρίς κάλυψη και το εσωτερικό που είναι στεγασμένο και έχει μήκος 4,65 μ. και πλάτος 1,59 μ. Σε αυτό μπαίνει κανείς από θύρα που κλεινόταν εξωτερικά με μεγάλες ορθογώνιες μαρμαρόπετρες. Στο άλλο άκρο του υπάρχει η θύρα του προθαλάμου που αποτελείται από δύο παραστάδες και υπέρθυρο. Ο προθάλαμος έχει πλάτος 3,13 μ. και μήκος 2,12 μ. Επικοινωνεί με το νεκρικό θάλαμο με θύρα, αποτελούμενη από μονολιθικές παραστάδες και υπέρθυρο που κλεινόταν εσωτερικά με μαρμάρινα θυρόφυλλα, στα οποία δηλώνονται ανάγλυφα τα τεκτονικά στοιχεία (π.χ. καρφιά). Στη δεξιά παραστάδα διακρίνονται τα γράμματα Α, Β, Γ, Δ, ζωγραφισμένα με κόκκινο χρώμα με την εγκαυστική μέθοδο. Ο θάλαμος έχει πλάτος 3,13 μ. και μήκος 3,155 μ. Στο βάθος του υπάρχουν δύο μαρμάρινες κλίνες γωνιακά τοποθετημένες με μαρμάρινα διπλά προσκεφάλαια στα δύο άκρα τους («κλίνες αμφικέφαλες»). Στα πόδια τους διακρίνεται ζωγραφική διακόσμηση με την εγκαυστική μέθοδο. Σε μεταγενέστερη εποχή είχε προστεθεί και τρίτη κλίνη, που δε σώζεται σήμερα. Ο προθάλαμος και ο θάλαμος έχουν δάπεδα από μαρμάρινες πλάκες, ενώ στη γένεση της καμάρας τους υπάρχει κοσμήτης αποτελούμενος από ιωνικό και λέσβιο κυμάτιο. Ο τάφος βρέθηκε συλημένος και τα θυρόφυλλά του σπασμένα. Στο εσωτερικό του υπήρχαν μόνο δύο μικρά χρυσά δακτυλίδια, μία μικρή χρυσή ψήφος και θραύσματα ειδωλίων που ανήκουν σε τρεις Έρωτες και δύο γυναικείες μορφές. Ο τάφος της Σταυρούπολης σε σχέση με τους άλλους μακεδονικούς παρουσιάζει δύο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: το πρώτο είναι ο στεγασμένος δρόμος και το δεύτερο το γεγονός ότι οι εσωτερικές επιφάνειες των τοίχων δεν καλύπτονται με κονιάματα. Η ζωγραφική διακόσμηση έγινε πάνω στις μαρμάρινες επιφάνειες με την εγκαυστική μέθοδο και ίχνη της σώζονται στο θριγκό της εισόδου του προθαλάμου, στο θύρωμα του θαλάμου και στα κυμάτια. Ο τάφος ήταν γνωστός στους χωρικούς της περιοχής από παλιά. Ο πρώτος αρχαιολόγος που επισκέφτηκε το μνημείο ήταν ο Χ. Μακαρόνας το 1951, ο οποίος πραγματοποίησε μικρή ανασκαφική έρευνα, ενώ η κυρίως ανασκαφή έγινε από τον ίδιο τον Οκτώβριο του 1953. Το 1997 ο Δ. Τριαντάφυλλος πραγματοποίησε στερεωτικές εργασίες στο μνημείο και σε συνεργασία με τον δήμο Σταυρούπολης το έχει εντάξει σε ειδικό πρόγραμμα για την ανάδειξη και αξιοποίησή του».

ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΑ Η ΕΞΙΣΤΟΡΗΣΗ ΤΟΥ ΣΤΕΛΙΟΥ ΚΩΣΤΕΛΗ
Συνομιλώντας με τον φύλακα αρχαιοτήτων της Εφορίας Κομοτηνής κ. Στέλιο Κωστελή, επιβεβαιώθηκαν τα παραπάνω: «Δυστυχώς τον τάφο τον βρήκαμε λεηλατημένο. Γύρω στο 1900 εντόπισε τον τάφο μια εταιρεία Ιταλο-Γάλλων όταν έκανε το σιδηρόδρομο. Όλοι αυτοί οι τάφοι έχουν από πάνω ένα μεγάλο τύμβο ο οποίος όταν εντοπίστηκε, ανοίχτηκε ένα μεγάλο κομμάτι απ’ τον προθάλαμο. Και μπαίνοντας στον προθάλαμο βρήκαν την μαρμάρινη πόρτα που σφράγιζε τον τάφο και που πατούσε σε χάλκινα “καρουλάκια”. Σπρώχνοντάς τα από έξω, το ένα φύλλο άνοιγε από τη μια πλευρά και το άλλο απ’ την άλλη. Επειδή ένα τμήμα του δρόμου ήταν τότε χαλασμένο, αυτή η σύνδεση έγινε περίπου το 1900» συνεχίζει την ενδιαφέρουσα εξιστόρηση ο κ. Κωστελής: «Είχαν πέσει χώματα μέσα, είχε φρακάρει αυτό το σύστημα και δε λειτουργούσε. Μη μπορώντας λοιπόν ν’ ανοίξουν, έσπασαν, λήστεψαν κι έφυγαν. Το 1953 έγινε η πρώτη έρευνα από την υπηρεσία μας από τον αρχαιολόγο Μακαρόνα, ο οποίος κατά την έρευνά του βρήκε ό,τι παράπεσε φυσικά απ’ τους ληστές: δυο μικρά χρυσά δαχτυλίδια, μια χρυσή χάντρα από περιδέραιο, τρία-τέσσερα πήλινα εδώλια με μορφή έρωτα κι άλλα δύο επίσης πήλινα με γυναικείες μορφές, καθώς και τους σκελετούς των πεθαμένων. Αυτά είχαν απομείνει και αυτά βρέθηκαν… Δυστυχώς δε βρήκαμε κάποια επιγραφή που να μας κατατοπίζει σε ποιον ανήκε ο τάφος. Πιθανολογείται ότι πρόκειται για κάποιον άρχοντα αυτού του οικισμού το 200 π.Χ. περίπου και είναι σε πάρα πολύ κατάσταση, με δύο νεκρικές κλίνες και διπλά μαρμάρινα προσκέφαλα, στα οποία ήταν ξαπλωμένοι οι νεκροί. Τα ποδαρικά τους είναι βαμμένα με ανεξίτηλα χρώματα, η πόρτα έχει ανάγλυφη διακόσμηση με διάφορα σύμβολα, όλα είναι δουλεμένα ανάγλυφα με το χέρι».
Ο φύλακας χαρακτηρίζει το μνημείο αξιόλογο, τονίζοντας ότι «έχει πάρα πολύ μεγάλη επισκεψιμότητα, αφού κάθε χρόνο περνούν γύρω στις πεντέμισι με έξι χιλιάδες άνθρωποι, κυρίως βέβαια τους θερινούς μήνες» και προσθέτει: «Θέλω να ευχαριστήσω τον δήμαρχο Σταυρούπολης κ. Καρασακαλίδη, ο οποίος έχει φωταγωγήσει τον μακεδονικό τάφο. Νωρίτερα, η υπηρεσία είχε φέρει ρεύμα εδώ δίπλα και με τη βοήθεια του δημάρχου περάσαμε το ρεύμα στο εσωτερικό του τάφου. Οι επισκέπτες μπορούν πλέον να δουν άνετα το μνημείο, “ενοχλώντας” με οποιαδήποτε ώρα. Έχω γύρω στα 33 χρόνια στην περιοχή και στην υπηρεσία, δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα και πολύ ευχαρίστως να τους ξεναγήσω».
Ο κ. Κωστελής δεν παραλείπει ν’ αναφερθεί και σε ένα άλλο μνημείο της περιοχής: «Έχουμε ακόμη ένα αξιόλογο αρχαίο μνημείο, το «φρούριο της καλύβας» που χρονολογείται τον 4ο αιώνα π.Χ., δηλαδή είναι εποχής Φιλίππου. Στο φρούριο σώζεται όλος ο περίβολος και έξι πύργοι περιμετρικά, ενώ η έκτασή του είναι γύρω στα δυόμισι στρέμματα. Ακόμη, θέλω να αναφέρω μια κατασκευή υδροδεξαμενής -στην οποία μάζευαν τα όμβρια ύδατα ώστε να έχουν νερό σε περίπτωση πολιορκίας- η οποία έχει δώδεκα μέτρα βάθος. Ξεκινά από τα οκτώ μέτρα, καταλήγει στο ένα και είναι καταπληκτικό έργο! Δεν έχει βρεθεί πουθενά αλλού κάτι ανάλογο, μέχρι σήμερα τουλάχιστον. Ολόκληρη η δεξαμενή είναι λαξευμένη με ογκόλιθους και έχει σχήμα πιθαριού» καταλήγει ο κ. Κωστελής, πρόθυμος να ξεναγήσει τους επισκέπτες και σ’ αυτό το αρχαίο μνημείο.

Αλέξανδρος Παυλικιάνος – Θοδωρής Μπακάλης